जळगाव समाचार नवरात्री विशेष |
शारदीय नवरात्रोत्सव हा भारतातील सर्वात महत्वाचा आणि व्यापक सण आहे, जो देवी दुर्गेच्या शक्तीची उपासना करण्यासाठी साजरा केला जातो. नवरात्र म्हणजे नऊ रात्रींचा उत्सव, ज्यामध्ये हिंदू धर्मिय देवीच्या नऊ रूपांची पूजा करतात. हा सण आश्विन महिन्याच्या शुक्ल पक्षात साजरा केला जातो, जो साधारणपणे सप्टेंबर किंवा ऑक्टोबर महिन्यात येतो. या उत्सवाचा उद्देश दुर्गा देवीच्या शक्तीची आणि तिच्या विविध रूपांची स्तुती करणे आहे.
नवरात्रोत्सवाची पार्श्वभूमी
नवरात्रोत्सवाच्या साजरीकरणाची कथा पुराणांमध्ये आढळते. महिषासुर नावाच्या राक्षसाने तपश्चर्या करून ब्रह्मदेवाकडून वरदान मिळवले की त्याला कोणत्याही देवता किंवा पुरुष मारू शकणार नाही. या वरदानामुळे महिषासुराने त्रैलोक्यावर अत्याचार करण्यास सुरुवात केली. देवतांनी त्याच्या अत्याचारांपासून सुटका करण्यासाठी महाशक्तीचे आवाहन केले, त्यानंतर देवी दुर्गा प्रकट झाली आणि महिषासुरासोबत नऊ दिवस आणि नऊ रात्री युद्ध करून दहाव्या दिवशी त्याचा वध केला. या विजयाच्या स्मरणार्थ नवरात्रोत्सव साजरा केला जातो.
नवरात्रोत्सवातील नऊ दिवस
नवरात्राचे नऊ दिवस देवीच्या नऊ रूपांना समर्पित असतात:
1. प्रथम दिवस: शैलपुत्री
2. दुसरा दिवस: ब्रह्मचारिणी
3. तिसरा दिवस: चंद्रघंटा
4. चौथा दिवस: कूष्मांडा
5. पाचवा दिवस: स्कंदमाता
6. सहावा दिवस: कात्यायनी
7. सातवा दिवस: कालरात्रि
8. आठवा दिवस: महागौरी
9. नववा दिवस: सिद्धिदात्री
हे नऊ दिवस भक्तगण उपवास, ध्यान, आणि पूजा-अर्चा करतात. खास करून स्त्रियांसाठी हा सण विशेष महत्त्वाचा मानला जातो. नवरात्रीत घटस्थापना, दुर्गासप्तशती पाठ, गरबा, दांडिया, आणि देवीचे जागरण यांसारखे धार्मिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
नवरात्रोत्सवातील सांस्कृतिक महत्त्व
नवरात्रोत्सव केवळ धार्मिक विधींनाच मर्यादित नाही तर तो भारतीय संस्कृतीचा एक प्रमुख भाग आहे. विशेषत: पश्चिम भारतात, गुजरातमध्ये गरबा आणि दांडियाचे आयोजन केले जाते, तर महाराष्ट्रात घटस्थापनेचे विशेष महत्त्व आहे. बंगालमध्ये दुर्गापूजेचा उत्सव मोठ्या धूमधडाक्यात साजरा केला जातो. कलात्मक सजावट, दुर्गामातेच्या मूर्तींची प्रतिष्ठापना, आणि रंगीबेरंगी मिरवणुका या सणाची वैशिष्ट्ये आहेत.
शारदीय नवरात्रोत्सवाचा समाजातील महत्त्व
शारदीय नवरात्र हा सण स्त्रीशक्तीचा सन्मान करण्याचा आहे. दुर्गा देवीचे विविध रूप हे केवळ धार्मिक चिन्ह नाहीत, तर त्या स्त्रीशक्तीचा आविष्कार आहेत. समाजात महिलांचे महत्त्व आणि त्यांचा सन्मान राखण्यासाठी या सणाचा संदेश महत्त्वाचा आहे. या निमित्ताने महिला सशक्तीकरणावरही विचार केला जातो, तसेच समाजात स्त्रियांना समानाधिकार मिळावा यावर भर दिला जातो.
उत्सवातील शिस्त आणि सामुदायिक एकात्मता
नवरात्रोत्सवात सामूहिक पूजा, जागरण आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांमुळे समाजात एकता आणि शिस्तीचा संदेश दिला जातो. लोक एकत्र येऊन उत्सव साजरा करतात, यामुळे समाजातील विविधता आणि एकात्मतेचा सण म्हणूनही नवरात्रोत्सव साजरा केला जातो.
शारदीय नवरात्रोत्सव हा देवी दुर्गेच्या शक्तीची पूजा करण्याचा, स्त्रीशक्तीचा सन्मान करण्याचा, आणि समाजातील एकात्मतेचा सण आहे. धार्मिक, सांस्कृतिक आणि सामाजिक दृष्टिकोनातून या उत्सवाचे महत्त्व आहे. भारतातील विविध राज्यांमध्ये विविध पद्धतीने साजरा केला जाणारा हा उत्सव, आपल्या परंपरेतील एकता आणि सृष्टीची शुद्धता राखण्यासाठी दिला जाणारा अनमोल संदेश आहे.
