जळगाव समाचार संपादकीय | ५ एप्रिल २०२५
“धर्म म्हणजे श्रद्धा, की नव्या पिढींसाठी धंदा?”
मध्य प्रदेशातील छतरपूर जिल्ह्यात बागेश्वर धाम पीठाचे प्रमुख पंडित धीरेंद्र कृष्ण शास्त्री यांनी ‘हिंदू गाव’ उभारण्याचा संकल्प केला आहे. या गावात सुमारे एक हजार हिंदू कुटुंबांना वैदिक संस्कृतीनुसार जीवन जगता येईल, अशी संकल्पना मांडण्यात आली आहे. यामध्ये फक्त हिंदूंना प्रवेश, करारावर आधारित घर, आणि वैदिक संस्कृतीचे बंधन यांसारख्या अटींना प्राधान्य देण्यात आले आहे.
या घोषणेनंतर अनेकांच्या मनात एकाच वेळी दोन प्रश्नांनी डोकं वर काढलं —
१) ही श्रद्धा आहे की कट्टरतेची बीजं?
२) धार्मिक प्रभावातून समाजव्यवस्था बदलण्याचा हा प्रयत्न ‘आध्यात्मिक’ आहे की ‘व्यवसायिक’?
श्रद्धेचे रुपांतर ब्रँडिंगमध्ये?
पंडित शास्त्रींचा प्रभाव आणि चाहत्यांची संख्या प्रचंड आहे. त्यांचा एक एक शब्द श्रद्धेने ऐकला जातो. अशावेळी ते जर ‘हिंदू गाव’ तयार करत असतील आणि बिगर हिंदूंना प्रवेश नाकारत असतील, तर त्याचा अर्थ काय लावायचा? ही कल्पना धर्माच्या नावावर विभाजन, धार्मिक श्रेणीकरण, आणि शुद्धीकरणाचा आग्रह नव्हे का?
‘हिंदू राष्ट्राच्या निर्मितीसाठी आधी हिंदू गाव’ हे विधान अत्यंत नियोजनबद्ध आणि धोकादायक आहे. यात श्रद्धा कमी आणि ‘धार्मिक राष्ट्र’ स्थापनेचा राजकीय हेतू अधिक दिसतो.
व्यवसायिक दृष्टिकोन?
या गावातील घरे ‘कराराने’ दिली जातील, ही बाब फार लक्षणीय आहे. म्हणजे येथे भावनिक श्रद्धेचा उपयोग करून एखादी रिअल इस्टेट स्कीम उभी केली जात आहे का? “घर + धर्म + सुरक्षा + पवित्रता” हे एकत्र करून व्यावसायिक मॉडेल तयार करणं, म्हणजे श्रद्धेचं ब्रँडिंग नव्हे का?
‘वसुधैव कुटुंबकम्’च्या विरोधात ‘हिंदू गाव’?
भारतीय संस्कृतीने जगाला ‘वसुधैव कुटुंबकम्’ म्हणजेच “संपूर्ण पृथ्वी हे एक कुटुंब आहे” असा समावेशक विचार दिला. अशा संस्कृतीत, विशिष्ट धर्मीयांची वस्ती उभारून इतर धर्मीयांना बाहेर ठेवणं ही संस्कृतीशी प्रतारणा नाही का?
जर हे गाव वैदिक जीवनशैलीचं प्रतीक असावं, तर त्यात कुठलाही धर्म, जात, किंवा वर्ण विचारत न घेता कोणतीही व्यक्ती स्वागतार्ह का ठरत नाही?
जागतिक पातळीवरील कट्टरतेची परिणती
रोमानिया – उजव्या विचारसरणीच्या चळवळीतून कट्टर झेनोफोबिक चळवळी उभ्या राहिल्या. अल्पसंख्याकांच्या विरोधात चिथावणीखोर भाषणं झाली आणि देशाची लोकशाही कमकुवत झाली.
जर्मनी – नाझी विचारांचा वारसा घेऊन आलेल्या ‘AfD’ पक्षामुळे सामाजिक ध्रुवीकरण वाढलं. एकाच वांशिक ओळखीला श्रेष्ठ ठरवणाऱ्या या पक्षामुळे लोकशाही मूल्यमापनावर गदा आली.
एल साल्वाडोर – गुन्हेगारी रोखण्यासाठी अध्यक्ष बुकेले यांनी अत्यंत कठोर धोरणं राबवली. पण परिणामी, मानवी हक्कांचं उल्लंघन आणि न्यायव्यवस्थेची गळचेपी झाली.
अफगाणिस्तान, पाकिस्तान, सीरिया – येथे धार्मिक एकसंधतेच्या नावाखाली फक्त एका विचारधारेचं राज्य निर्माण करण्यात आलं. पण आज या देशांची अवस्था – असहिष्णुता, अंतर्गत युद्धं, आणि सामाजिक अराजक – जगासमोर आहे.
भारतासाठी धोक्याची घंटा
भारत म्हणजे विविधतेचा संगम. येथे सर्व धर्म, जाती, पंथ, भाषा यांचा एकत्रित आवाज म्हणजेच भारताची खरी ओळख. जर आपण ‘हिंदू गाव’, ‘ख्रिश्चन कॉलनी’, ‘मुस्लिम वस्ती’ अशा टोकाच्या रेषा आखल्या, तर समाज धर्माधारित टप्प्यांत विभागला जाईल.
ही प्रक्रिया लोकशाहीचा संहार, संविधानाचा अपमान, आणि सामाजिक सहजीवनाचा मृत्यू ठरू शकते.
समाजाने जागं व्हा – निर्णय तुमचाच!
हा लेख कोणाच्या विरोधात नाही. तो केवळ एक विचार मांडतोय —
“आपल्या आणि आपल्या पुढील पिढ्यांसाठी नेमकी कोणती भारताची ओळख हवी आहे?”
श्रद्धेवर आधारित एकसमतेचा भारत, की धर्माच्या नावावर विभागलेला देश?
श्रद्धा ही व्यक्ति-अंतःकरणात असते. ती करारावर दिली जात नाही, आणि सीमारेषांनी मर्यादित होत नाही.
धर्म हे पवित्र आहे. पण जर त्याचा वापर फ्लॅट्स विकण्यासाठी, रिअल इस्टेट योजना चालवण्यासाठी, किंवा विशिष्ट विचार लादण्यासाठी केला जात असेल, तर ती श्रद्धेची विटंबना ठरते.
‘हिंदू गाव’ की ‘वसुधैव कुटुंबकम्’?
आज आपण अशा एका टप्प्यावर उभे आहोत, जिथे धर्माच्या नावावर मनातली दारे बंद केली जात आहेत. समाज एकमेकांपासून दुरावत आहे.
‘बिगर हिंदूंना प्रवेश नाही’, ‘वैदिक जीवनशैली बंधनकारक’, ‘फक्त एक धर्म, एक विचार’ हे सर्व ऐकताना नकळत आपण कट्टरतेच्या दिशेने जात आहोत, याची जाणीव होत नाही का?
ज्यांना आपण ‘बाबा’ म्हणतो, त्यांनी समाजाला जोडण्याचं काम केलं पाहिजे, फोडण्याचं नाही.
आपण जर आता सजग नाही झालो, तर उद्या आपली मुलं विचारतील
“आई-बाबा, हे असं भारत तुम्ही आम्हाला का दिलं?”
म्हणूनच, आजच्या घडीला प्रश्न फक्त बागेश्वर धामच्या ‘हिंदू गाव’चा नाही,
प्रश्न आहे भारताच्या आत्म्याचा!
आपण ठरवायचं आहे हिंदू गाव हवं की, वसुधैव कुटुंबकम् असलेला भारत?
आकाश जनार्दन बाविस्कर
मुख्य संपादक, जळगाव समाचार
